18 tháng 2, 2013

Hai hiện tượng thiên văn kỳ thú đầu năm 2013

2013-02-18

Trong tuần qua xuất hiện hai hiện tượng thiên văn gây chú ý. Gia Minh hỏi chuyện khoa học gia thiên văn học Trịnh Xuân Thuận về hai hiện tượng đó.

AFP photo

Đồ họa NASA thu được hôm 08/2/2013 mô tả thiên thạch có tên DA14 đến gần trái đất.

Giáo sư Trịnh Xuân Thuận hiện giảng dạy tại Khoa Thiên Văn, Đại học Virginia, Hoa Kỳ. Hồi năm ngóai, ông đuợc Học viện Pháp Quốc tặng giải thưởng thế giới Cino del Duca. Giải thưởng với tiền mặt 300 ngàn euro nhằm vinh danh người có công trình phổ biến tri thức khoa học lưu hành rộng rãi trên khắp thế giới.

Tác động đến trái đất

Gia Minh: Chào giáo sư, xin giáo sư giải thích lại cho quí thính giả của Đài Á Châu Tự Do về hai hiện tượng thiên văn mới xuất hiện tuần qua gây tác động đến Trái Đất của chúng ta?

Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận: Hiện tượng đó ngày nào cũng có, nhưng hai hiện tượng vừa rồi được chú ý vì tương đối rất to có thể gây hại đến trái đất. Chứ thực tế thiên thạch từ trời rơi xuống cứ mỗi ngày cả ngàn tấn. Tuy nhiên, do trái đất có bầu khí quyển, nên khi thiên thạch vào khí quyển trái đất thì thường cháy hết. Khi cháy, chúng ta thấy những đường ánh sáng và gọi là ‘sao băng’.

Những thiên thạch thường từ lòng sao chổi (comet) tan ra, thường cả trăm thiên thạch như thế. Khi nào quỹ đạo trái đất vào quỹ đạo sao chổi chết đó, thì người ta thấy những sao băng như thế. Khi những thiên thạch lớn hơn không cháy hết có thể đụng trái đất. Thiên thạch ở bên Nga lớn khoảng mấy thước bằng kích cỡ một chiếc xe hơi. Khi đến khí quyển trái đất chừng 10 cây số trong không trung , gặp áp lực rất mạnh nên nổ tung. Vụ nổ tạo nên làn sóng lan xuống khiến cho cửa kính trong nhà dưới đó bị vỡ. Chừng gần 1000 người bên Nga bị thương là do cửa kính trong nhà vỡ gây nên.

Tuy nhiên theo tôi nghĩ, hiện tượng đó cũng tương đối khá hiếm. Hiện tượng thiên thạch lớn mấy thước mà đến trái đất như thế cũng chĩ trong vòng chừng 10- 20 năm một lần thôi chứ không nhiều. Thường những hạt bụi như thế đều cháy hết trên không trung.

Gia Minh: Còn thiên thạch lớn hơn mà người ta nói lớn gần bằng một sân vận động thì thế nào rồi?

Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận: Cái này không phải là sao chổi chết mà là thiên thạch thuộc nhóm phần đông nằm trong quỹ đạo giữa Mars (Sao Hỏa) và Jupiter (Sao Mộc). Thường chúng đi quanh Mặt Trời giữa hai quỹ đạo đó. Quy đạo Trái đất khác, và chúng không đi ngang qua quỹ đạo Trái đất nên không gây ra đụng chạm nhau. Nhưng thỉnh thỏang quỹ đạo có thay đổi. Trong vòng asteroid (hành tinh nhỏ) đó, thỉnh thỏang có những thiên thạch đụng nhau và hất vào quỹ đạo của Trái đất. Thì thiên thạch có tên DA14 đến rất gần Trái đất, chỉ cách chừng khoảng 30 ngàn cây số, tức hai rưỡi đường kính Trái đất thôi; nhưng không đụng trái đất. Hiện tượng này còn hiếm hơn nữa, có thể mỗi trăm năm mới có một lần. Thiên thạch càng lớn thì khả năng đụng Trái đất càng nhỏ đi.

Hiện tượng đó ngày nào cũng có, nhưng hai hiện tượng vừa rồi được chú ý vì tương đối rất to có thể gây hại đến trái đất.
Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận

Thiên thạch mà giết chết loài khủng long trên Trái Đất 65 triệu năm về trước là một thiên thạch rất lớn. Lớn khỏang cả chục cây số. Một thiên thạch lớn cả chục cây số như thế mà đụng trái đất sẽ khiến tung bao nhiêu bụi lên không trung. Bụi này cắt nguồn ánh sáng xuống khiến Trái đất lạnh đi, cây cối chết hết; loài khủng long lúc bấy giờ không còn gì để ăn nên chết đi. Ba phần tư sinh vật trên Trái đất mất đi. Chỉ còn những loài chuột sống trong hang đá, ăn các lọai hạt mới có thể tồn tại.

Hiện tượng đó là cho tiến hóa ( evolution) trên Trái Đất thay đổi. Tuy nhiên, những thiên thạch lớn như thế thì cả trăm triệu năm mới có một lần.

Đối với thiên thạch lớn chừng nửa sân vận động như DA14 vừa rồi thì NASA (Cơ quan Không gian Hoa Kỳ), có những kính thiên văn lớn có thể theo dõi 95% những thiên thạch nào như thế đi ngang qua Trái đất và lảm hại cho Trái đất.

DA14 thì người ta biết cả năm nay rồi. Còn thiên thạch bên Nga thì nhỏ hơn, và không biết trước.

Liệu con người có thể can thiệp?

Một cửa hàng ở Nga bị vỡ kính do áp lực từ vụ nổ thiên thạch trong không trung hôm 16/2/2013. AFP photo

Gia Minh: Với sự biết trứơc, khả năng của con người hiện nay có thể có tác động gì vào đường đi của các thiên thạch để không đụng vào Trái đất?

Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận:Với kính thiên văn, người ta có thể biết trước hai ba năm; người ta có thể nghĩ đến; nhưng trong thực tế chưa làm. Chỉ có trong phim Hollywood thôi.

Tôi nghĩ có thể sử dụng hỏa tiễn đưa một lọai bom lên cho nổ gần thiên thạch đó để đường đi không đụng vào Trái đất. Tôi nghĩ có đủ công nghệ để làm chuyện đó; tuy nhiên con người chưa bao giờ làm chuyện đó. Từ khi đi vào không gian đến nay, chưa có thiên thạch nào đi thẳng vào Trái đất.

Gia Minh: Qua sự kiện ở vùng núi Ural của Nga khiến cho cả ngàn người bị thương ( hẳn nhiên người ta hỏang lọan); giáo sư nghĩ sao về khả năng dự báo thiên thạch trong thời gian tới?

Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận: Chỉ có cách là sử dụng kính thiên văn theo dõi mỗi tối. Căn cứ vào làn ánh sáng thay đổi, người ta có thể biết quỹ đạo của thiên thạch và khi nào nó đến (Trái đất) và đến khu vực nào. Với thông tin đó người ta có thể báo cho dân chúng tại khu vực đó đi di tản đến nơi khác. Chứ không thể có khả năng tài chính để phóng lên phá những thiên thạch nhỏ. Ngòai ra những thiên thạch nhỏ thì ánh sáng của chúng cũng khó để có thể theo dõi.

Tôi nghĩ có thể sử dụng hỏa tiễn đưa một lọai bom lên cho nổ gần thiên thạch đó để đường đi không đụng vào Trái đất. Tôi nghĩ có đủ công nghệ để làm chuyện đó; tuy nhiên con người chưa bao giờ làm.
Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận

Gia Minh: Hệ thống kính thiên văn hiện nay có thể bao trùm tòan bộ địa bàn Trái đất không?

Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận: Chỉ có NASA thôi; nhưng những kính thiên văn lớn hiện có thể nhìn rất xa nhưng vào một vùng rất nhỏ trên trời. Thực tế không cần kính thiên văn lớn, nhưng phải chụp được một vùng bao la trên trời. Do đó cần phải có một network ( mạng) kính thiên văn từ nước này qua nước kia 24/24 tiếng để ‘nhìn’ trời. Hiện NASA có một network như vậy.

Gia Minh: Như thế phải có sự phối hợp giữa các nước với nhau?

Khoa học gia Trịnh Xuân Thuận: Đúng rồi. Phần đông những nước có khả năng tài chính để phối hợp là Mỹ, Châu Âu và Nhật thôi. Họ lo chuyện đó; chỉ dùng khả năng của network đó thôi.

Gia Minh: Cám ơn giáo sư đã dành thời gian cho chương trình.