Những sai lầm dễ đưa DN đến tử vong

Posted on Tháng Tư 7, 2012 

Phan Thế Hải - Kỳ 1: Chết vì không thuộc bài

Đầu tuần, nhận được cú điện thoại của anh bạn lâu ngày không gặp, rằng ông đang ở mô, gặp nhau tý được không? Xem có việc gì làm không? Trả lời, ông đừng đùa dai thế, sao lại có chuyện rồng hỏi thăm tôm thế này. Chuyện công ty công tiếc của ông thế nào rồi, đã sắp lên sàn chưa? Dẹp rồi ông ạ, quay trở về cái máng lợn rồi. Rồi chúng tôi cũng có một cái hẹn ở quán café để hàn huyên ngẫm về sự thành bại của doanh nhân thời giông bão.

Nhớ lại cách đây mấy năm, anh- một nhà báo kỳ cựu, am hiểu mọi ngõ ngách của đời sống, sau khi đã đạt được đỉnh cao trên con đường nghề nghiệp, thấy việc tự nhốt mình trong khuôn khổ một công chức mẫn cán không còn thích hợp, anh quyết định gom vốn, thành lập công ty truyền thông. Thời kỳ đầu cũng văn phòng, cũng xe cộ, cũng nhân viên được trang bị đồng phục hoành tráng, phòng ốc ban bệ bài bản không kém gì các doanh nghiệp nước ngoài.

Khi nền kinh tế thăng hoa, thị trường hưng phấn, doanh nghiệp ăn ra làm nên, ai cũng mở rộng quy mô, ai cũng đa dạng hóa sản phẩm, mở rộng thị trường…. Đó cũng là lúc mà người ta thi nhau khoe khoang, thi nhau quảng bá, nhận diện thương hiệu. Doanh nghiệp nào cũng phải có logo, slogan, website… với bộ nhận diện thương hiệu đồng bộ, setup cho cả hệ thống văn phòng lẫn chi nhánh.

Đó là chưa kể đến việc khai trương, động thổ, tổ chức sự kiện ra mắt sản phẩm mới… vô số việc phải làm truyền thông. Công ty anh việc đến đều đều, mỗi hợp đồng, trừ các khoản chi phí, khấu hao, lãi trước thuế trên dưới ba chục phần trăm. Cứ thế, giòng tiền cứ chảy đều, anh bận rộn vô cùng. Mỗi khi nhớ nhau, gọi điện, ở đầu dây bên kia, hắn lúc nào cũng bận, không họp hành thì đi công tác, đàm phán, ký kết… Khi người ta đã là tỷ phú về tiền bạc thì cũng là lúc bần nông về thời gian. Cứ thế, tưởng như con đường trở thành triệu phú, tỷ phú USD thênh thang rộng mở, để được tạp chí nổi tiếng forbes để mắt đến chỉ còn là thời gian.

Thế rồi, khi thị trường xấu đi, việc thưa dần. Trước đây, thay vì được phép chọn việc, thì nay, việc lớn, việc bé, lãi nhiều, lãi ít đều nhận tuốt. Các điều khoản thanh toán cũng thoáng hơn. Văn phòng đã thuê hàng trăm mét vuông. Cùng với đó là hệ thống máy móc, thiết bị phải khấu hao, nhân viên phải trả lương, việc nhiều hay ít thì vẫn bộ máy ấy phải chi phí, tài sản ấy … Ít việc, nguồn thu không bù đắp nổi chi phí nhưng vẫn phải nín thở cố giữ bộ máy, kiên nhẫn chờ đợi sự ấm lên của thị trường. Nhưng rồi, sự nín thở kéo dài, các khoản chi phí thâm thủng. Lại thêm nhiều hợp đồng đã thanh lý nhưng không đòi được tiền, cứ thế, nợ khó đòi dày thêm.

Người ta nợ thì mình không đòi được, nhưng mình nợ tiền lương, tiền nhà, tiền thuế không thể khất được lâu. Khi những khoản nợ tăng cao, không còn cách nào khác phải bán xe, bán thiết bị, trả văn phòng để trở thành kẻ trắng tay như thuở mới lập nghiệp.

Tôi hỏi anh: đâu là nguyên nhân của cơ sự này? Thị trường nó xấu quá ông ạ. Thằng nào cũng khó khăn, thằng nào cũng cắt giảm chi tiêu, nhiều thằng chết, một số thằng bị thương, mình cũng phải chết theo thôi.

Chuyện này đâu phải giờ mới xẩy ra. Còn nhớ, hồi năm chín bảy, khi có cuộc khủng hoảng tài chính khu vực, anh từng có những bài viết hết sức sinh động. Khủng hoảng là thứ mà không phải bây giờ mới có, sao anh không né được a?

Lý thuyết là vậy, nhưng có đi sâu vào thương trường mới thấy, ở đó có vô số bài học mà mình chưa thuộc. Chẳng hạn, cách thức quản trị rủi ro, phân loại rủi ro thế nào, đâu là rủi ro tài chính, đâu là rủi ro vận hành, đâu là rủi ro kinh doanh, đâu là rủi ro sự kiện. Khi đã trở thành kẻ trắng tay, có thời gian, tham gia một khóa học ở trường đào tạo doanh nhân PTI mới thấy sự nông cạn của mình. Với thế giới, nền kinh tế thị trường đã có hơn hai trăm năm, với VN, cũng đã ngót ba chục năm. Ở đó, có bao nhiêu bài học đã được tổng kết mà mình chưa  suy ngẫm thấu đáo…

Theo số liệu đáng tin cậy, tính đến thời điểm này, ước tính cả nước có khoảng 200 ngàn DN ngừng hoạt động. Có DN sau những khó khăn kéo dài, làm thủ tục phá sản theo luật định, có DN làm đơn xin ngừng hoạt động vô thời hạn, có DN nợ nần chồng chất, giám đốc DN lặn không sủi tăm. Nói theo cách dân gian là chết theo nhiều cách: chết đã được phát tang, chết đã cho vào quan tài chờ đậy nắp và chết lâm sàng. Thị trường xấu đã đành, nhưng đó chưa phải là tất cả của các nguyên nhân. Mỗi cái chết đều có một căn nguyên khác nhau.

Trường hợp của anh bạn tôi, chết chủ yếu là do thiếu hiểu biết. Khi đã từng là một phóng viên, đi khắp mọi nẻo đường của đất nước, đọc thiên kinh vạn quyển, tưởng như thấu hết sự đời, nhưng, sự đời ở một đất nước mà nền kinh tế thị trường mới có hơn hai chục năm. Lại thêm hệ thống doanh nghiệp cổ điển, như những đòan thuyền thúng chỉ loanh quanh ao làng. Khi bước vào cơn lốc toàn cầu hóa, bất cứ một cơn sóng nào, dẫu ở bên kia bờ đại dương đều có thể ập đến gây nên những thảm họa mà anh không thể xem thường.

Khi đọc cuộc “Thế giới phẳng” (The world is flat) của Thomas Friedman tôi rất tâm đắc một thuật ngữ ở trong đó: “Home office”. Theo đó, với các DN vừa và nhỏ, họ có sự năng động cần thiết. Khi thị trường thuận lợi, thuê văn phòng hạng A, hạng B ở các building hoành tráng, khi thị trường khó khăn, chuyển văn phòng về nhà, vừa làm việc nhà vừa giao dịch, tiết giảm mọi khoản chi tiêu để sống qua thời kỳ giông bão.

Cũng chính vì sự linh hoạt này, khi sóng gió nổi lên, cái chết thường đến với những doanh nghiệp, những tập đoàn lớn mà không nhất thiết phải là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Khủng long không phải là lòai sống lâu, còn tắc kè thì bất chấp mọi biến động của thời tiết. Đó chính là những bài học với những doanh nghiệp vừa và nhỏ. Nếu không thuộc bài, cái chết sẽ đến bất cứ lúc nào.

• Phan Thế Hải

Kỳ 2: Chết vì những cảm hứng lãng mạn

Khác với trường hợp, không thuộc bài chết đã đành, đàng này, một ông bạn khác đã không ít phen bầm dập ở chốn thương trường, kinh nghiệm đầy mình. Hơn thế, anh lại là người mới phất lên trong khủng hoảng, thế mà vẫn chết. Công ty của anh chết chỉ tại vì những cảm hứng lãng mạn nhất thời của người đứng đầu.

Thương trường là chiến trường, nơi đó đầy rẫy những rủi ro nguy hiểm, khi người ta không kiểm soát được cảm xúc, ngẫu hứng, vung tay quá trán cũng có thể dẫn đến tử vong.

Khúc dạo đầu của cuộc khủng hoảng tài chính đã khiến anh knock out chỉ vì những đối tác xấu chơi. Trước những rủi ro do thị trường ảm đạm, một số dự án đang triển với sự tham gia của các đối tác với bao cam kết về vốn liếng, khi thấy “thời tiết xấu” người ta âm thầm tháo chạy để cho anh một mình ôm đống nợ thối. Khi giải hết các khỏan nợ, anh trở thành kẻ trắng tay, đây được coi là bài học đẫm máu khiến anh phải nhớ đời.

Nhưng rồi, nhờ trí thông minh, trời không phụ lòng, vận may lại đến với anh, anh thắng lớn trong việc huy động vốn, mua lại một dự án bất động sản sinh thái của một doanh nghiệp vỡ nợ. Nhờ bạn bè chia sẽ, anh có vốn để làm chủ dự án và triển khai khi thị trường chưa kịp đóng băng. Với những khoản tiền ứng trước của khách hàng, anh trở thành triệu phú tiền đô. Sướng còn hơn bắt được vàng.

Từng là người sau bao nhiêu năm long đong lận đận lại bỗng nhiên rũ bùn đứng dậy, trong khi thiên hạ liêu xiêu vì khủng hoảng, vì lạm phát, không ít người nhìn anh với con mắt trầm trồ thán phục. Một số cô chân ngắn chân dài từng thờ ơ với anh nay bỗng dưng nồng nàn nhìn anh với ánh mắt đắm đuối chỉ vì những khoản chi hào phóng.

Trong niềm vui bất tận đó, anh tuyên bố với bạn bè sẽ biến khu đất thành một đô thị sinh thái, một Bangalou giữa lòng Hà Nội với những ngôi nhà nghỉ chìm sâu dưới bóng cây đại thụ, với tiếng chim hót véo von, không gian tĩnh lặng như chốn thiền viện trúc lâm. Nơi đó sẽ là chốn đi về của những đại gia song hành cùng người đẹp.

Với ý tưởng đó, sẵn có tiền bạc, anh dốc hầu bao mua cây. Cơ man nào là cây được chở từ các tỉnh miền núi về. Cây lớn, cây bé, cây to cây nhỏ, anh cho chở về tuốt tuột. Tưởng như có một cuộc dịch chuyển rừng già từ Tây bắc về Hà Nội. Nhưng rồi, cây không giống như xi măng sắt thép, cây là loài sinh vật mà với nó phải có những điều kiện nhất định về khí hậu, thổ nhưỡng mới có thể sống và tỏa bóng mát cho đời. Mùa xuân qua đi, mùa mùa hè tới, khi thì nóng như đổ lửa, lúc thì mưa như trút nước. Một số cây bị nắng thiêu đốt, một số khác bị ngập úng, nghẹt rễ cũng đi đến tử vong. Vậy là, hàng tỷ đồng tiền mua cây mà kết quả thu được chỉ là một đống củi khô bán không ai mua, cho không ai lấy.

Túi tiền vợi đi, vợi đi rồi thâm thủng anh trở thành một con nợ, đành phải đóng cửa văn phòng để tránh sự truy sát gắt gao của đám giang hồ.

Trường hợp của anh bạn tôi, chỉ là một doanh nghiệp hạng ruồi, không mấy tên tuổi. Một đại gia khác nổi đình nổi đám trong và ngoài nước cũng đang chết lâm sàng chỉ vì những cảm hứng lãng mạn của người đứng đầu, đó là công ty CP thủy sản Bình An (Bianfishco) của đại gia Phạm Thị Diệu Hiền.

Tôi đã gặp nữ doanh nhân này trong một vài lần vào Sài gòn công tác. Chị là người thông minh, dễ chịu và đầy khát vọng. Hơn thế, chồng chị, ông Trần Văn Trí là một trí thức xịn từng là Hiệu trưởng Trường Trung cấp Nghề đồng bằng sông Cửu Long. Bà Diệu Hiền cũng là người đã có nhiều năm bôn ba ở các thị trường trong nước rồi đi nước ngoài, mở hẳn cả công ty ở Mỹ, cạnh tranh với các đối tác ở ngay tận sào huyệt của nước có nền kinh tế thị trường hàng trăm năm.

Cách đây hai năm, tôi có xem chương trình của một đồng nghiệp phỏng vấn Diệu Hiền được phát sóng trên HTV. Nghe chị nói về chuyện con cá tra, cá ba sa, rồi làm thế nào để gia tăng giá trị cho con cá, hấp dẫn và uyên bác. Những người theo dõi talkshow này không khỏi trầm trồ thán phục một nữ đại gia trẻ tuổi có tâm có tài. Trên một số diễn đàn, nhiều bạn trẻ đã bày tỏ lòng ngưỡng mộ với chị.

Tiền bạc rủng rỉnh, sự tâng bốc quá nồng độ cần thiết khiến chị tưởng mình là ngôi sao. Trong phòng khách của Công ty được treo những tấm hình chị chụp với các VIP, nhưng đáng lưu ý hơn cả là tấm hình chụp với đương kim ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton.

Thực ra thì nguồn gốc tiền bạc của Diệu Hiền không hoàn tòan do tài năng như một số lời tâng bốc. Bước ngọăt quan trọng của nữ doanh nhân này là dự án khu dân cư tại Nam sông Cần Thơ  ở quận Cái Răng, được khởi động từ năm 2003. Dẫu chỉ với quy mô 19 ha nhưng ở cái thời mà người dân vùng miền Tây chưa có thói quen đầu cơ đất đai và chưa ý thức được tầm quan trọng của địa ốc, dự án lấy đất của dân với giá đền bù rẻ như bèo. Đầu tư một ít cơ sở hạ tầng, rồi phân lô bán nền, lãi gấp hàng mấy chục lần đã đem lại cho Diệu Hiền khoản lợi nhuận kếch sù.

Trên tiền đề đó, Diệu Hiền đầu tư xây dựng nhà máy chế biến thủy sản đông lạnh. Ở ngay trung tâm vùng nguyên liệu, lại có nhà máy hiện đại nên sản phẩm của Bình An đã nhanh chóng chiếm lĩnh thị trường châu Âu rồi sang Mỹ mà không gặp trở ngại nào đáng kể.

Với tổng diện tích gần 90.000 m², công suất chế biến lên đến 500 tấn cá tra nguyên liệu/ngày, nhà máy xuất khẩu thủy sản Bình An đã tạo công ăn việc làm cho hàng ngàn lao động. Bianfishco cũng là doanh nghiệp thủy sản đầu tiên ở Việt Nam được Bộ Thương mại Mỹ và Cục Pháp chế Thương mại Mỹ chấp thuận hưởng mức thuế suất bằng 0% đến hết năm 2012.

Khi tên tuổi của nữ đại gia xuất hiện ngày càng dày đặc trên mặt báo, khiến người ta tưởng như sự nổi tiếng của bà chẳng kém gì nữ ngoại trưởng Mỹ, người cùng chụp chung hình với bà. Cũng chính vì những nguồn cảm hứng đầy lãng mạn mà bà Diệu Hiền đã cho xây dựng Viện Nghiên cứu Thủy sản Bình An quy mô lớn nhất vùng đồng bằng sông Cửu Long với sự tham gia của hàng chục giáo sư danh tiếng ở các trường đại học trong cả nước. Viện được xây dựng trên diện tích gần 1 ha, vốn đầu tư xấp xỉ 200 trăm tỉ đồng được huy động chủ yếu từ… vốn vay NH.

Chưa hết, trong khi công ty đang còn mang nặng nhiều khoản nợ vay lại gặp khó khăn về thị trường thì ngày 30/06/2011, Diệu Hiền tiếp tục cho khánh thành nhà máy nước uống collagen cũng với số vốn đầu tư hơn 200 tỷ đồng cũng bằng cách… vay vốn. Để thỏa chí lãng mạn của mình, Diệu Hiền còn mời nhiều ca sĩ, diễn viên, MC làm đại sứ thương hiệu.

Hầu hết các hạng mục đầu tư mới của doanh nhân này đều bằng cách vay NH với lãi suất xấp xỉ 20%/năm. Trong bối cảnh thăng hoa của nền kinh tế, mỗi năm kiếm đủ lợi nhuận để trang trải đủ lãi vay đã là khó, huống chi, nền kinh tế đang xấu chưa từng có. Với tổng các khoản nợ xấp xỉ 1.500 tỷ đồng, mỗi năm, khoản lãi phát sinh của Diệu Hiền Group khoảng 300 tỷ đồng.

Chuyện nợ chồng nợ, lãi mẹ đẻ lãi con cứ thế không ngừng tăng. Ngập ngụa trong đống nợ, vật lộn đối phó với các chủ nợ, tam thập lục kế, chuồn là thượng sách. Trong trường hợp này, cái tên “Bình An” đã trở thành “bất an”, bởi cái chết đang âm thầm viếng thăm từng ngày chỉ vì những cảm hứng đầy lãng mạn của doanh nhân Phạm Thị Diệu Hiền.

Phan Thế Hải

Blog Phanthehai