Mỹ - Trung kiện nhau về đất hiếm

Chính quyền Obama gia tăng áp lực thương mại với Trung Quốc bằng cách yêu cầu Tổ chức Thương mại thế giới buộc nhà xuất khẩu khổng lồ nới lỏng hạn ngạch đất hiếm.

Ảnh: Một công nhân tại khu khai thác đất hiếm ở tỉnh Giang Tây, Trung Quốc. Ảnh: Reuters

Thông báo sẽ được đích thân Tổng thống Barack Obama đưa ra, đánh dấu một mặt trận mới trong nỗ lực tranh cử của chính quyền trước tâm điểm nóng Trung Quốc.

Mỹ cùng với EU và Nhật Bản có kế hoạch yêu cầu WTO mở các cuộc hội đàm với Trung Quốc về việc nước này hạn chế xuất khẩu đất hiếm. Trung Quốc chiếm ưu thế kể cả về nguyên liệu đất hiếm và khả năng khai thác cũng như xử lý loại kim loại hiếm - vốn là thành phần chính trong chế tạo công nghệ cao từ điện thoại thông minh tới xe hybrid hay thiết bị quân sự.

Trung Quốc sản xuất hơn 95% các kim loại đất hiếm của thế giới. Nỗ lực mới nhất của Mỹ đã được nhiều người trong ngành công nghiệp này dự đoán sau nhiều năm gây áp lực trực tiếp với Trung Quốc không thành công. Theo đó, Mỹ sẽ đề nghị WTO thúc giục Trung Quốc ngừng kiểm soát việc sản xuất kim loại đất hiếm.

Trong tháng 1, ông Obama đã tuyên bố nhóm đặc trách vấn đề thương mại nhằm tăng sức ép với Trung Quốc về các thực tiễn thương mại và kinh doanh bao gồm cả những lo ngại của doanh nghiệp Mỹ về sở hữu trí tuệ và các giới hạn gặp phải khi tiếp cận thị trường Trung Quốc.

Khi tiếp đón phó Chủ tịch Tập Cận Bình - người được cho là nhà lãnh đạo tương lai của Trung Quốc tại Nhà Trắng, ông Obama nói, Mỹ hoan nghênh sự tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Trung Quốc nhưng cảnh báo rằng, nước này cần tuân thủ các chuẩn mực kinh doanh, kinh tế quốc tế.

Ứng viên tổng thống sáng giá nhất của đảng Cộng hòa - cựu Thống đốc Massachusetts - Mitt Romney - đã tăng cường đề cập tới chủ đề này. Trong suốt chiến dịch của mình, ông cam kết rằng sẽ áp dụng quan điểm cứng rắn hơn so với chính quyền của Obama về các lợi ích Mỹ từ tiền tệ tới thương mại.

"Đưa ra vấn đề này có giá trị rất lớn”, Michael Silver, giám đốc điều hành công ty American Elements tại Los Angeles - nhập nguyên liệu đất hiếm ở Trung Quốc và xử lý chúng tại Mỹ và Mexico - nói. Theo ông, với những người sử dụng trong công nghệ đất hiếm, vấn đề hạn ngạch xuất khẩu của Trung Quốc là làm thế nào khiến họ buộc giá quốc tế của các kim loại này cao hơn nhiều giá ở Trung Quốc. Ông Silver cho rằng, ông hy vọng cho dù WTO cuối cùng có thể quyết định thế nào về hạn ngạch Trung Quốc, thì hành động của Mỹ sẽ có thể dẫn tới các cuộc đàm phán với Trung Quốc để thu hẹp khoảng cách giá cả.

Mỹ đã có ít nhiều thành công trong việc gia tăng áp lực với Trung Quốc thông qua tổ chức WTO. Hai bên nhiều năm nay luôn có tranh cãi về các vấn đề chính sách thương mại cho sản phẩm từ lốp xe tới thịt gia cầm.

Ưu thế của Trung Quốc với thị trường đất hiếm làm gia tăng quan ngại rằng, Mỹ quá phụ thuộc vào quốc gia này với nguồn nguyên liệu cực kỳ cần thiết để sản xuất hệ thống vũ khí phức tạp. Mùa thu năm ngoái, Lầu Năm Góc trong một báo cáo gửi quốc hội, đã cảnh báo các nghị sĩ về sự phụ thuộc của quân đội và nguyên liệu đất hiếm và yêu cầu tìm kiếm nhà cung cấp thay thế Trung Quốc.

Mỹ và châu Âu chưa từng phải lo nghĩ đến nguồn cung cấp các kim loại hiếm dùng trong nhiều ngành công nghệ chủ chốt, từ động cơ tổ hợp đến điện thoại di động, chất siêu dẫn, rađa và bom thông minh. Nhưng chính việc thiếu hoạch định kế hoạch chiến lược của phương Tây đã để cho Trung Quốc nắm giữ vị trí độc quyền thế giới trong danh mục 17 kim loại hiếm.

Hàng loạt công nghệ vũ khí Mỹ như xe tăng M1A2 Abrams hay rađa Aegis Spy-1, tên lửa Hell Fire, thiết bị vệ tinh, hàng không, thiết bị nhìn đêm… đều cần tới kim loại đất hiếm từ Trung Quốc. Kim loại đất hiếm được ví như “muối của cuộc sống” với cuộc cách mạng công nghệ cao - khi xuất hiện từ iPad tới Blackberry, tivi tinh thể lỏng, máy lọc nước, hoặc laser.

Ngành công nghiệp ô tô cũng phụ thuộc lớn vào kim loại đất hiếm. Các quốc gia không thể sở hữu những kim loại này - ở bất cứ giá nào - cũng sẽ không có “phần” trong cuộc cách mạng công nghệ. Kim loại hiếm trên thực tế không phải quá hiếm. Một số lượng lớn tồn tại ở Mỹ, Canada, Australia, Nam Phi, Nga, Thụy Điển, Việt Nam… Hiếm là ở chỗ có thể tìm ra những tài nguyên ấy ở một nơi tập trung.

* Theo tài liệu của Cục điều tra địa chất Mỹ, tập hợp của 17 nguyên tố hóa học với những tên gọi rất khó phát âm như yttrium, dysprosium and neodymium… gọi là kim loại đất hiếm. Chúng có có hàm lượng rất nhỏ có trong trái đất.

Những nguyên tố này được dùng trong sản xuất sản phẩm công nghệ cao như laser, tấm pin năng lượng mặt trời, đánh bóng thủy tinh và đồ sứ; bộ chuyển đổi tiếp xúc ô tô, màn hình máy tính, chiếu sáng, ti vi và dược phẩm… Kim loại đất hiếm là thứ hàng hóa “được khao khát” trong công nghệ cao và khá đắt đỏ.

Thái An (theo Wall Street Journal)